चर्चा मकवानपुरको स्वास्थ्यको

असोज २६ गते विहिवार, महिन्द्रा ऐम्बुलेन्स साईरन बजाउ“दै हेटौडाबजार भन्दा २ घण्टा पूर्वमा रहेको छतिवन प्राथमिक स्वास्थ्य उपचार केन्द्र आईपुग्यो । घरमै सुत्केरी भएर साल अड्किएकी महिलालाई स्वास्थ्य चौकीमा ल्याईएको थियो । चौकीका ईन्चार्ज विदामा भएको कारण तत्कालिन स्वास्थ्य चौकि ईन्चार्ज अनु लामाले तिनको उपचार गरी दिईन । त्यतिनै बेला चौकीमा उपचाररत एक गर्भवती महिलालाई दिईने औषधी चौकिमा नभएको कारण उनका पति चौकीका कर्मचारी माथि खनिदै थिए । यी घटनाहरु छतिवन लगायत मकवानपुरका अन्य धेरै स्वास्थ्य चौकीहरुको साझा घटना हुन भन्दा अत्युत्ति नहोला ।

स्वास्थ्य क्षेत्रमा मकवानपुरको स्थिति अत्यन्त दयनिय रहेको छ । स्वाथ्य चौकी नजिक हुनेहरुले उपचारको आश गर्न सक्छन तर त्यो पनि टाढा हुनेहरुको लागि घरेलु उपचार र घामी झाक्रीको शरण वाहेक अन्य कुनै विकल्प छैन । जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालयले जिल्लाका सबै गाविसहरुरुमा स्तर अनुसार स्वास्थ्य चौकी, उप स्वास्थ्य चौकी र प्राथमिक उपचार केन्द्र स्थापना गरेको छ । भौतिक पूर्वाधारहरु पनि तयार छन तर अभाव केवल जनशक्तिको  रहेको छ । कोगटे, धियाल, सिस्नेरी, ईपा, फाखेल, चुरीयामाई लगायतका स्वास्थ्य चौकि र छतिवनको नव निर्मित भवनहरुको अझ प्रभावकारी रुपमा सदुपयोग गर्न सकिएको छैन । दरवन्दि अनुसारको कर्मचारी नखटाईनु र खटाईएका कर्मचारीहरु पनि कार्यालयको कामको सिलसिलामा सदरमुकाममा नै केन्द्रित हुनुले विद्यमान भवनहरुको सही सदुपयोग हुन सकेको छैन ।

स्वास्थ्य चौकीहरुमा चिसोमा राख्नु पर्ने खोप तथा अन्य औषधिहरुकोलागि दिईएको फ्रिज, सुत्केरी सामाग्री र सरकारका तर्फबाट निशुल्क दिईने औषधिहरु लठिभद्र रुपमा रहेको पाईन्छ । औषधिहरुको उत्पादन मिति र प्रयोग गर्न योग्य समयको बारेमा जानकारी राखिएको हुन्छ हुदैन टेबल र दराजमा यत्रतत्र फालिएका औषधिहरु हेर्दा त्यसको एकिन गर्न सकिदैन । सरसफाईको लागि सहयोगीहरु नियुक्त भएका छन् । केन्द्र प्रमुखको कार्यालयको र केहि हदसम्म व्यक्तिगत कार्यको सिसिलामा समय अभावको कारण  कार्यालय अनुगमनमा निरन्तरता दिन सकेका छैनन । यसै कारण सफाई कर्मचारीहरुले पनि विश्राम लिने गरेका होलान । बाक्लिदै गएको माकुराको जालो र चुलिदै गएका फोहरको ढिस्कोले यसलाई प्रमाणित गरीरहेका छन् । सहयोगी कर्मचारीहरुले दैनिक रुपमा नभ्याएपनि साप्ताहिक रुपमा सरसफाईमा ध्यान दिए स्वास्थ्य चौकीहरुमा उपचार गर्न आउंदा रोगीहरु केहि राहत महशुस गर्थे कि ? स्वास्थ्य चौकी जे जस्तो भएपनि ग्रामीण स्वास्थ्य कार्यकताहरुले स्वस्थ्य क्षेत्रमा पु¥याएको चेतनालाई सन्तोषजनक मान्नु पर्दछ । 

जिल्लाका सम्पूर्ण स्वास्थ्य चौकिहरुको अनुगमन र नियमन गर्ने जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय, मकवानपुर र जिल्ला अस्पताल आफै घाईते अवस्थामा रहेको छ । भौतिक पूर्वाधारको हकमा ठूलो भवन भएपनि स्वास्थ्य उपचारकोलागि चाहिने उपकरणहरुको उपलव्धता छैन । उपचारको क्रममा घटिने बिभिन्न घटनाहरुको कारण आम चिकित्सकहरुको मकवानपुर प्रतिको घारणा सकारात्मक छैन । यहि कारणले यस क्षेत्रका विरामीहरुले सामान्य भन्दा सामान्य उपचारकोलागि पनि छिमेकी जिल्लाहरुको शरण लिनु परेको छ । बच्चा विरामी भयो बाल रोग विशेषज्ञ छैन, स्त्री रोग सम्बन्धि समस्या आयो स्त्री रोग विशेषज्ञ छैन, कुनै पनि रोगमा विशेषज्ञको बारेमा मकवानपुरे विरामीले नसोचे पनि हुने भईसक्यो । सबै उपचारको लागि जनरल फिजिशियनको भर पर्नु परेको छ । पाहुनाको रुपमा महिनाको एक पटक र हप्ताको एक पटक आउने विशेषज्ञहरुले जेनतेन भरदेख गरिरहेको छ । तत्काल कसैलाई गाह्रो साह्रो प¥यो भने त्यसको लागि प्राथमिक उपचार बाहेक अन्य केहि सम्भव नहुने मानसिकतामा यहा“का विरामीहरु देखिन्छन । गर्भवति महिलाहरु प्रसुतिको लागि अस्पताल लगियोभने सामान्य प्रसुति भएसम्म यहि अस्पतालमा सम्भव होला । अन्यथा जटिलता देखिएको  भरतपुर लान तयार हुन आवश्यक बन्दोबस्त सहित अस्पताल पुग्नु पर्दछ

अस्पताल विकास समितिका अध्यक्ष एवम् जिल्ला जनस्वास्थ्य प्रमुख मकवानपुरमा दरवन्दि थप्न एवम् बिशेषज्ञहरु ल्याउन प्रयासरत भएपनि सफल हुन सकेका छैनन् । विशेषज्ञहरुलाई राम्रै आर्थिक सुविधा दिईएको भएता पनि उनीहरुको प्राथमिकतामा मकवानपुर नपुर्नु मकवानपुरवासीको दुर्भाग्य हो । मकवानपुरवासीहरुले आफूहरु स्वास्स्थ्य क्षेत्रको विकासकोलागि भविष्यमा कुनै पनि घटना घटन दिने छैनौ भन्ने प्रतिवद्धता व्यक्त गर्नु पर्ने आवश्यकता टडकारो रुपमा देखिएको छ, त्यसकोलागि हाल विद्यमान चिकित्सकहरुबाट पनि विरामी मैत्री वातावरण तयार गर्नु पर्ने देखिन्छ ।

विश्वमा कुनैपनि उपचार शतप्रतिसत सफल हुन्छ भन्ने छैन त्यसले केहि न केहि प्रतिशत कम्पलिकेशन अर्थात जटिलता निम्त्याउन सक्छ जसको परिणाम नकारात्मक पनि हुन सक्दछ । यसको बारेमा विरामीहरुलाई बुझन् बुझाउन अपरिहार्य देखिएको छ । चिकित्सकहरुले उपचारको संगसंगै कुशल परामर्शदाताको रुपमा विरामीहरुलाई परामर्श प्रदान गर्न सके भविष्यमा जस्तोसुकै घटना घटेपनि त्यसले अप्रिय दुघटना निम्त्याउन दिदैन । जनरल अस्पतालमा सायद बिरामीको चाप बढी भएको कारण चिकित्सक लगायत अन्य स्वास्थ्यकर्मीहरुले सबैसंग हा“सी खुशी राम्रोसंग बोल्ने वातावरण बन्न नसकेको होला । यसबाट विरामीको अस्पताल र सम्पूर्ण स्वास्थ्यकर्मी प्रति सोच्ने धारणामा पनि नकारात्मक असर पर्न सक्दछ । विरामी पक्ष र स्वास्थ्यकर्मीहरु बीच यसबाट असमझदारी उत्पन्न भई सानो भन्दा सानो त्रुटीमा पनि ठूलो दुर्घटना निम्तने वातावरण बन्छ ।

पछिल्लो क्रममा मकवानपुरमा मेडिकल कलेज खोल्ने कुरा चलिरहेको छ । यसको लागि प्रारम्भिक चरणका कुराहरु पनि शुरु भईसकेको भन्ने जानकारी आएको छ । मेडिकल कलेज खोल्नु मकवानपुरवासीकोलागि राम्रो कुरा हो तर यसको उपचारको गुणस्तरको बारेमा पनि सचेत हुनु पर्दछ । आवश्यक नीति निर्देशन समयमा नै दिई कार्यसञ्चालन गर्ने अनुमति प्रदान गर्नु पर्दछ नत्र भविष्यमा यसले अर्को ठूलो दुर्घटना न निम्त्याउला भन्न सकिदैन । हेटौडा नगरपालिका वडा नं. १ भैरवडाडा वासीले डा“डाको थुम्कै थुम्को देखाएर तीनवटा मेडिकल कलेजको जग्गाहो भनेर देखाउन थालेको छ महिना भन्दा बढी भईसक्यो । एउटाले सामान्य निर्माणकार्य शुरु गरेतापनि अन्य शान्त छ ।  नाम मात्रका मेडिकल कलेज हो कि साचिकै मेडिकल कलेज आउन थालेको हो त्यो बारेमा सम्बन्धित निकाय समयमा नै चनाखो हुनु पर्ने हो कि ?

स्थास्थ्य क्षेत्रकै कुरा गर्दै आ“खा उपचारको हकमा भने मकवानपुरवासीहरु भाग्यमानी भएका छन् । तिलगंगा आ“खा प्रतिष्ठानले आफ्नो शाखाको रुपमा हेटौडा सामुदायिक आ“खा अस्पताल स्थापना गरेपछि आ“खाका धेरै जसो उपचार हेटौडामा नै सम्भव भएको छ । यहि अवधारणा अनुसार अन्य रोगको पनि उपचार गर्नकोलागि सामुदायिक अस्पताल बनाउने भन्ने चर्चा पनि चलिरहेको छ । यसमा सम्बन्धित निकायहरुको मिश्रीत धारणा आईरहेको छ एक पक्षको भईरहेको जिल्ला अस्पताललाई नै स्तरोन्नती गरेर अझ प्रभावकारी बनाउनु पर्ने घारणा रहेको छ भने अर्को पक्ष पूर्ण रुपमा नविन ढंगले सेवा शुरु गर्नु पर्ने धारणा राख्दै आएका छन् ।

हाल विद्यमान सेवा सुविधामा स्तरोन्नती गर्दा विरामीहरु पूर्णरुपमा लाभान्वित हुन सक्छन ? विशेषज्ञहरु त्यहि संरचनामा कार्य गर्न ईच्छुक छन् ? र भविष्यमा विरामी मैत्री ढंगले उपचार प्रदान गर्न कटिवद्ध हुन्छन ? त्यसको बारेमा बिचार गर्नु आवश्यक छ । यसको बारेमा सम्बन्धित निकायबाट जोडदार प्रतिवद्धता आए मात्र त्यसको स्तारोन्नती गर्नु उपलब्धिमुलक हुन्छ अन्यथा जतिसुकै स्तरीकरण गरे पनि त्यसले कुनै महत्व बोक्दैन । अर्को तर्फ नया“ सरचना तयार गरेर सामुदायिक अवधारणामा अस्पताल संचालनकोलागि खर्चको बन्दोबस्त कहा“बाट गर्ने, भौतिक पूर्वाधार र अन्य उपकरणको बन्दोबस्त गर्न सम्भव छ, छैन ? केहि गरी स्थापना भए पनि त्यसको निरन्तर संचालनको ग्यारेन्टि छ, छैन ? त्यसबाट प्रदान हुने सेवा विरामी मैत्री छ छैन यसबारेमा पनि बुझनु आवश्यक छ ।

जसरी भएपनि मकवानपुरको स्वास्थ्य क्षेत्रको विकाशमा सबैको सहकार्य आवश्क छ । सरकारी निकाय, नागरिक समाज, निजी क्षेत्रबाट मकवानपुरको लागि स्वास्स्थ्य क्षेत्रको लागि मौखिक प्रतिवद्धता भन्दा पनि कार्यत्मक प्रतिवद्धताको जरुरी छ ।

सुधिर भद्र
२०६८ कार्तिक ४ गते

स्मारकको शहरदेखि चार मिनारको शहरसम्म

पछिल्लो भाडाको यातायातको बन्दलाई पार गर्दै जसोतसो रातो प्लेटको गाडीको बन्दोवस्त गरेर रक्सौल नाकासम्म पुगीयो । भन्सार कार्यालयसंगै ठूलो हण्डिमा बनाएको पुरी तरकारीको नास्ताले पेट अलि उकालो लागेपछि रक्सौल रेल्वे स्टेशन तर्फ लिगै लिग सर्टकट म्याराथुन दिईयो । २० किलोको ट्रेकिड्ड व्याग पछाडी बोकेर पसिना पसिना हु“दा तालिमे सैनिक लाईन मिलेर हिडको जस्तो आफूलाई अनुभव आईरहेको थियो ।

पहिलो पटक लामो रेल यात्राको उत्सुकता र रेलयात्रामा हुने गरेको सुनिने घटनाको नकारात्मक असरले मनमा अलि अलि चिसो लिएर रक्सौलबाट कलकत्ताको हाउडाको लागि मिथिला एक्सप्रेस नामक रेलमा १८ घण्टे यात्राको शुरुवात गरियो । काठमाण्डौ विश्व विद्यालका प्राध्यापक उत्तम बुढाथोकी पनि हाउडा जाने क्रममा रहेकाले उहा“को सहयोगले रेलको डब्वा तथा सिट खोज्ने कार्यलाई सजिलो बनायो ।

सगौली, मुजफरपुर पार गर्दा हामीलाई बीरगंजको वातारण भन्दा कुनै पनि फरक लागेको थिएन । पहिलो पटक लामो समयको रेलको यात्रा अनि खान पिनको अनुकुलता तथा होस्टेलको जस्तो तल्ले सुताईले हाम्रो शरिर आफै कन्फूयज भईरहेका थियो । हामी खासै गोरा नभएकाले हामी संगै यात्रामा रहेकाहरुले तपाईहरु भारतको कुन ठांउबाट कहा“ जान लाग्नु भएको हो भन्ने उत्सुकताका साथ प्रश्न राख्थे । हामी नेपालबाट भनेपछि उनीहरु नेपालको बारेमा केहि जिज्ञाशा सहित प्रश्न राख्थे । थाहा भएसम्म उनको जिज्ञाशाको उत्तर दिंदै भारतीयहरु नेपाल प्रति कस्तो धारणा राख्छन भनेर हामी पनि कुरामा कुरा मिसाउ“दै जान्थ्यौ ।

२४ घण्टा एसीमा बस्ने बानी नपरकोले होला हामीलाई एसीवाला टे«नले जोडो महिनाको याद दिलाईरहेको थियो । कागजको खाममा सुत्नकोलागि दिईने सेतो तन्ना र रुमाल सायद मुख पुछ्नको लागि होला त्यसले हामीलाई नौलो अनुभव दिईरहेको थियो । प्रत्येक सिटमा राखिएको कम्वल र तकियाले हामीलाई एसीको जाडो छल्न सजिलो बनाएको थियो । रक्सौलबाट दिनको १० वजे हिडेको रेल भोलिपल्ट विहान पौने चार बजे हाउडा पु¥याएको थियो । विहान ४ वजे रिटायर हुन १ वर्षमात्र बाकी रहेका हजुबुवाको उमेरका रेलका कर्मचारीले हाउडा आया दादा, हाउडा आया दादा भनेर उठाएपछि हामी आ“खा मिचमाच गर्दै हाउरा प्लेटफार्म तर्फ ओर्लियौ ।

हाम्रा यात्राका सहयोगी प्राध्यापक बुढाथोकीकै सहयोगमा हामी २६ ओटा प्लेटर्फाम भएको हाउडा रेल्वेस्टेशनमा सहज र सरल तरिकाले वेटिड्ड एरीया तिर लाग्यौ । वातानुकुलित वेटिड्ड एरीया सुविधा यात्राको थकाई मार्नकोलागि सुविधा सम्पन्न थियो । धेरै किसिमका र धेरै ठांउका मानिसहरुको ओहरो दोहरो हुने हुंदा अलि भिडभाड थियो । हाम्रो हैदरावादको टिकट दिनको पौने १२ वजेको भएकोले हामीले त्यो समय त्यहि बिताउनु थियो । वेटिड्ड एरीयमा २ घण्टा अगावै मात्र बस्न पाउने भन्दै कपाल फुली सकेको बुढी आमा पनि हामीसंग केहि अतिरिक्त पैसा माग्दा हामलाई अलि असमान्य लागेको थियो । हामी बसेको ठांउबाट हाउडाको पुल र गंगा नदि प्रस्ट रुपमा देखिने भएको तथा हाउडाको पुलमा नै गएर फोटो खिच्न नपाउने प्रावधानको कारण हामीले टाढैबाट भएपनि हाउडाको पुल र गंगा नदिलाई पुष्ठभूमिमा राख्दै फोटो सेशन ग¥यौ ।

हाउडाबाट हैदरावादको लागि फेरी ईष्टकोष्ट ऐक्सप्रेस नामक रेलमा ३० घण्टा लामो रेलयात्रा शुरु भयो । यात्राको क्रममा भुवनेश्वरको आईसीआईसीआई बैंकमा कार्यरत नवविवाहित जोडी हामीसंगै परेको थियो उनीहरुले पनि नेपालको बारेमा आफ्नो जिज्ञाशा राखे र उनीहरुसंगै थापा थरका नेपाली मुलका भारतीय पनि कार्यरत रहेको जानकारी दिए । उनीहरुको भुवनेश्वरमा ओर्लेपछि अर्को एक मुस्लिम परिवार हामीसंगैको सिटमा आईपुगे । शायद उनीहरु छोरीलाई घरबाट लिएर माईत जादै थिए । दुवईमा काम गर्ने ज्वाई भएर होला छोरी र नातिनिको लुगा लगाई अलि महंगै शैलीको थियो । साउको भन्दा व्याजको माया भने जस्तै ३ वर्षिय नातिनी जुवेदालाई हजुरबुवा र हजुरआमाले निकै पुलपुल्याएको जस्तो देखिन्थ्यो । उनले हामीलाई मुन्नी वदनाम है र सिलाकी जवानी गीत सुनाउ“दै यात्रालाई अलि रमाईलो पार्दै थिईन । हामीलाई यो गीत बालबालिकाहरुको माझ युनिभर्सल नै छ कि क्या हो जस्तो पनि लाग्यो ।

रेल यात्राको क्रममा बेला बेलामा बेच्न ल्याउने बिभिन्न खानेकुरा खाने अनि कागजमा प्याक गरेर ल्याईएको भारतीय स्वादको दाल भात खानु बाहेक हाम्रो अर्को काम पुस्तक पढनु पनि थियो । रेलमा यात्रा गर्दा पुस्तक लानुस है भन्ने प्रद्युम्न मार्सावको सल्लाहबाट युग पाठकको उर्गेनको घोडा पनि राखेकोले हाम्रँे यात्राको समय कटाउन यसले पनि महत्वपूर्ण कार्य ग¥र्यो । उर्गेनको घोडा पढदा उपन्यासका पात्र म्हेन्दोसंगै जनयुद्धमा शालिन स्वभावका रुपमा मैले चिनेको उपन्यासकार युग पाठकपनि कम्व्याड ड्रेसमा आक्रमक ढंगमा हातहतियार सहित रणभूमिमा भिडेको जस्तो मलाई अनुभव भईरहेको थियो ।

भारतको विहार, उत्तरप्रदेश, उरीसाको सिमा पार गरी आन्ध्रप्रदेशको हैदरावाद पुग्दा बरौनी, भुवनेश्वर, विशाखापटनम, विजयवाडाजस्ता नामचलेका शहरहरुलाई छुदै रेल यात्रा अगाडी बढेको थियो । यात्राको क्रममा हामीले दुईकिसिमका भारतीयहरको व्यवहार पाएका थियौ । एउटा अति सभ्य प्रकृतिका जो सम्बादको क्रममा प्लीज, थ्याकंयू र एक्सयुजमिका् समिश्रण गरेर व्यवाहार गर्थे भने अर्को प्रकृति केहि नजानेका होईनन अलि अलि जानेका आदरआर्थक भावले बोल्न खोज्ने तर आफ्नो पुरानो संस्कृति विस्तारवाद संस्कृतिको प्रयोग गर्दै रेलको सिटमा समेत प्रभाव पार्न खोजेको थियो ।

सांझ ७ वजे हामी पहिलो पटक हैदरावाद ओर्लिएपछि हामीले अग्रीमरुपमा बुक गरिएको द्वारका होटल तर्फ हानियौ । हामी रेलको टिकटको कारणले कार्यक्रम शुरुहुने भन्दा एक दिन अगाडी पुगेकोले हामीले पहिलो दिनलाई भ्रमण दिनको रुपमा लिएर हैदरवाद भ्रमणमा जाने योजना बनायौ । हामीलाई हेटौडामा घुम्ने ठाउ“ के के छ भन्दा सामुहिक रुपमा भन्ने शहिद स्मारक भनेजस्तै त्यहि प्रश्न त्यहाका होटलवालाई सोध्यो उसले रामुजी फिल्म सिटी, लुम्बिनि पार्क, हुसेन दह ,चार मिनार, ग्लोकोण्डा फर्ट, कार म्युजिम, जियोलोजिकल पार्क, अकवर मस्जिद, विरला टेम्पल जस्ता नामको फोहरिस्त लगायो । हामीलाई छोटो समयमा धेरै ठांउमा घुम्नु परेको तथा धेरै फिल्म सुटिड्ड हुने भनेर चिनिएको रामुजी फिल्म सिटी पुगेर फर्केर आउ“दा अरु कुरा पनि हेर्दै आउने सल्लाह ग¥यौ ।

निकै बेरको भाडाका टेम्पो वाला र कारवालासंगको मोलमलाई पछि हामीले पाको उमेरका एम्बेस्डर कार चालकसंग रामुजी फिल्म सिटी गयौ । करिव करिव हेटौडा नगरपालिकामा जत्तिकै क्ष्ँेत्रमा फैलिएको रामुजी फिल्म सिटी एक पटक हेर्ने नै ठांउ जस्तो लाग्यो । शुरुमा हामीलाई प्रवेश टिकट ६ सय रुपैया तिर्नु पर्दा अलि महंगो लागे पनि त्यसको व्यवस्थापनले उक्त खर्च फर्चौट भए जस्तो लाग्यो । भाडाको सवारी साधन बाहिर राखे पछि पार्ककै बसले एक ठांउमा लगेर घुम्न छोडने त्यहा“ घुमि सकेपछि फेरी अर्को गाईड सहितको शिसा रहित खुला बस आएर फिल्म सुटिड्डका लागि तयार पारिएको बिभिन्न सेट र उक्त क्ष्ँेत्रमा सुटिड्ड भएका फिल्महरुको नाम लिंदा हाम्रा मानसपलटमा हेरिएका ति फिल्महरुको दृश्य पनि आएको थियो । सबैभन्दा राम्रो कुरा के थियो भने त्यत्रो ठूलो क्षेत्र भए पनि ठा“उ ठा“उमा आरओ प्रविद्धिद्वारा शुद्ध गरिएको र स्वचालित रेफ्रिजेरेटरले चिसो गरेको पानीको व्यवस्थापन निकै राम्रो लाग्यो । मानव निर्मित कृतिम कुराहरुको त बयान गरेर शाध्य छैन ।

रामुजी फिल्म सिटीको घुमाईपछि फर्केर आउदा हाम्रो सवारी चालकले हामीलाई हैदरावादका तत्कालिन सुल्तान मोहम्मद क्वाली कुताव शाहले सन १९५१ मा बनाएका चार मिनार, हजरत हुसैन साह वालीले सन १५६२ मा बनाएको हुसैन दह लगायत चुरी बजार, अकवर मस्जिद, लुम्बिनी पार्क, विरला टेम्पल घुमाउ“दै होटलमा ल्याएर छोडेको थियो । चार मिनारमा हाम्रै क्यामेराले चार मिनार सबै आउने गरी फोटो खिच्दिन्छु मात्र पा“च रुपिया दिनु भन्दै एक व्यक्ति आएर हाम्रो फोटो बिभिन्न पोज दिएर खिच्न लगाए । अनि उनले प्रति फोटोको पा“च रुपैयाको दरले हामीसंग पैसा मागेको देख्दा हामी अवाक भर्यौ । हुसैन दहको मध्य भागमा ठूलो बुद्धको मुर्ति अनि त्यस संगैको पार्कको नाम लुम्बिनी पार्क राखेको देख्दा हामीलाई खुशी लाग्यो । लुम्बिनी पार्कका एलसीडी प्रोजेक्टरद्वारा पानीको छालमा देखाईएको हैदरवादको ईतिहास र अन्य मनोरन्जनात्मक कार्यक्रम अत्यन्त आकर्षक थियो । गणेश महोत्सवको अवसर भएकोले हैदरावाद पुरा गणेशमय भएको थियो । बाटो बाटोमा नाच गान गर्दै बडेमानको गणेशको मुर्ति अगाडी राखेर पुजा आजा गर्दै थिए ।

४ दिनको वसाईमा विहान बेलका फुर्सत हुने भएकोले हामी यसो बाहिर तिर घुम्न जांदा त्यहा प्रचलित खाना तथा नास्ता ईडली, डोसा, उपमा, चपाठीसंग हाम्रो निकै जम्काभेट हुन्थ्यो हामीलाई घरको दालभातको निकै न्याश्रो लागेको थियो ।  हेटौडाको त के तुलना गर्नु काठमाण्डौ भन्दा निकै विकसित शहर भए पनि काठमाण्डौ र हैदरवादमा एउटा मिलन थियो त्यो के भने नदिको पानीमा भएको प्रदुषण त्यहाका साना तिना नदि नजिक आउ“दा ठ्याक्कै बाग्मति र विष्णुमतिको गन्ध हामीलाई सम्झाउथ्यो । अनि काठमाण्डौमा ट्याक्सीवालाले नजिकको ठाउ“मा मिटरमा जान नमानेर मनलाग्दी भाडा लिए जस्तै त्यहा पनि भाडाका ट्याम्पोवालाको त्यहि शैली देखिन्थ्यो ।

शहरी व्यवस्थापन, सडकको मर्मत सम्भार सरसफाई, ट्राफिक व्यवस्थापन एवम् पयर्टन प्रवद्र्धनका लागि गरिएका कार्यहरु हैदरवादका स्रहानिय छन् मुस्लिम र हिन्दु जातिहरुको मिश्रित रहेको हैदरवादमा पाईयो जुन जाती भएपनि तेलगु भाषा त्यहा जोकोहीले बोल्ने गरेको हामीले पायौ । अन्य युवा युवतीहरुसंगसंगै कालो बुर्काका मुस्लीम जोडीहरु पनि पार्कहरु डेटिड्ड आउने र मोटरसाईकलमा यात्रा गर्ने शैली देख्दा पनि पश्चिमि प्रभाव राम्रोसंग परेको होकी भन्ने हामीलाई कता कता लागेको थियो ।

३ दिनै औपचारीक कार्यक्रम पश्चात हाम्रँे यात्रा पुन हैदरावाद हाउडा र हाउडा रक्सौल हु“दै लामो रेलमार्ग पुन पार गर्दै हेटौडा सम्म आईपुगी हाम्रँे मुलुक बाहिरको यात्रा पुरा भयो ।



सुधिर भद्र
२०६८ भाद्र २७ गते

रामेश्वरमको मिठाई,मख्खनको कपडा पसल र एक पाउ जेरी

रामेश्वरम न्यूरोडको ठूलै  मिठाई पसलहो विशेषगरी भारतको प्रख्यात मिठाई कम्पनिका मिठाईहरु यहां पाईन्छ । मिठाई मात्र हाईन मिठाईलाई आकर्षित गर्न त्यसको प्याकेजिगं पनि त्यस्तै ढगंले गरिएको छ विशिष्ट श्रेणीका विशिष्ट मुल्यका मिठाईहरुमा यहां पाईनेहुनाले यहां विशेषगरी धनाढ्य मारवाडि समुदाय तथा सभ्रान्त नेपालीहरुको चहलपहल वढि हुन्छ । आमाको मुख हेर्ने दिनको लागि  निकै ठूलो लावा लस्कर त्यतै तिर मिठाई किन्नको लागि हानिदै थिए  महगां महगां कार चढेर हातमा मोवाईल फोन हल्लाउदै आमाको च्वाईस अनुसारको मिठाईको खरिद भैरहेको त्यो ठाउंमा मातृ वासल्यको राम्रो उदाहरण पाउन सकिन्थ्यो । आमालाई तपाई भन्दा पनि अझ प्यारो गरेर तिमि भनि सम्वोधन गरि आधुनिकताको परिचय दिदै थिइन त्यहा केहि केहि विदेश भ्रमण गरी सक्नु भएका नेपाली छोरीहरु आफनो आमालाई आफनो च्वाईस अनुसारको मिठाई किनिदिदै थिईन । आमा आफनो मुजा परेको गाला च्यातेर केहि लजालु मुस्कान फालेर सारीको साटो कुर्ता सलवार लगाएर मोर्डन मामु वनेर छोरीलाई आफनो फर्माईस सुनाइरहनु भएको थियो, वास्तवमा नै हेरिरहु लाग्ने त्यो आमा छोरीको माया प्रेम थियो ।

चाड एक तर मान्नु पर्ने अनेकले खासमा त्यसै दिन त्यही चाडको लागि रामेश्वरम भन्दा अलिक पर मख्खनको सुरज आर्केड भन्दा अगाडी रहेको कपडा पसलमा आमाको लागि सारी छान्ने काम भै रहेको थियो छोरी आफनो गच्छेले भ्याए सम्म आफनो आमालाई  सारी किन्दिन खोज्दै थिईन सकेसम्म राम्रो तर सस्तो  सारी देखाउनुस न साहुजी भन्दै  आफनो मनको वह र सामथ्र्यता प्रष्टयाउदै थिईन ।

रामेश्वरमको मिठाई पसल देखि सुरज आकेर्ड सम्मको मातृवासल्यलाई मरुटोलमा कोठा भाडामा लिएर वसेका धादिगंका ठूले भरियाका कान्छि श्रीमतीले राम्ररी जिस्काई रहेका थिए । त्यो चाड उनको पनि थियो त्यसैकारण हिजो वूढाले वचत गरी राखेको पचास रुपैयावाट उसलाई आमालाई मिठो मिठो कुरा खुवाउनु पनि थयो र राम्रो लुगा किन्दिन पनि थियो । उसले गहन विचार पश्चात मनुचा हलुवाईको पसलमा गएर एक पाउ जेरी लिईन र रामपुकारका गई एक पत्ता  टिका किनेर आमालाई लगिदिने विचार गरिन । उसले देखाउन खाजेको माया उसले ल्याएका उपहार भन्दा कयौ गुना वढि थियो ।
सवैले मान्नु पर्ने चाड एउटै तर सवैको स्थिति एउटै नहुनु आखिर सवैको मनै त रहिछ कसैले रामेश्वरममा चित्त वुझाई रहेका छन भने कसैले साधारण कपडामा भने कसैले एक पाउ जेरीमा ,सवै खुशीछन आफनो आमालाई खुशी गर्न पाएकोमा । सवैको सामथ्र्य रामेश्वरममा गएर मिठाई किन्न सक्ने भईदिएको भए हाम्रो वजार पनि पक्कै पनि ठूलै वजार हुन्थ्यो होला , वजाको स्तर पनि अन्तराष्ट्यि स्तरमा पुग्थ्यो होला अनि अहिले ग्राहक कुरेर वस्नु परेको व्यापारीहरु सामान दिएरै भ्याउदैन थिए होला र अनि  कति रमाईलो हुन्थ्यो होला सवैका आमाहरुलाई उनीहरुका सन्तानले भनेको जति खुशी दिन सकेमा अझ कति के के हुन्थ्यो होला के के हुन्थ्यो होला ।

सुधिर भद्र
२०६१ बैशाख

एक्लो बृहस्पति

भन्सार कार्यालय, मालपोत कार्यालय, आन्तरिक राजश्व कार्यालयको कर्मचारी भन्ने बित्तिकै सबैको मन मस्तिष्कमा राम्रो आम्दानी भएको कर्मचारी हुन भन्ने भान परीसकेको छ । अन्य कर्मचारीहरुले खाने तलव सरह नै खाने गरेका तलव एवम् सेवा सुविधामा पनि कुनै थप हुदैन तर पनि किन उनीहरुको रहन सहन र जीवन यापनमा फरक पन आउछ त्यस बारेमा सबैले लख काटीसकेका हुन्छन उनीहरुको राम्रो आम्दानी हुन्छ भनेर ।

राम्रो आम्दानी कुन अर्थमा हो त्यसको स्वाद कस्तो हुन्छ त्यसको बारेमा त्यस क्षेत्रका कर्मचारीहरु राम्रोसंग जानकार भईसकेका हुन्छन, अन्य क्ष्ँेत्रहरुका कर्मचारीहरुलाई त्यस्तो स्थानमा आफू जान नपाएको पिडाका साथ साथै समकक्षिको आर्थिक प्रगति देखेर अलि अलि डाहा लाग्नु स्वभाविकै होला । राम्रो आम्दानीको लागि योगदान गर्नेमा पैसा प्रसस्त हुने तर समय नहुने वर्गका मानिसहरुको नाम पहिलो चरणमा आउछ होला । काम चा“डो सम्पन्न गर्नकोलागि सम्बन्धित फाटको कर्मचारीलाई केहि सहयोग गरी दिए पछि जस्तो सकै काम पनि समान्य रुपमा सहज ढंगमा अगाडी बढ्दछ । त्यसबाट नै उसले राम्रो आम्दानी बनाउन गरेको योगदानलाई सहजै बुझन सक्छौ ।

राम्रो आम्दानीको अर्को श्रोतमा कागजी रुपमा वा भनै राष्ट्रको कानूनले गर्न हुदैन भनेर किटेको कामलाई अन्य कानूनी शव्दजालले बिभिन्न प्रक्रिया अपनाई बैधानिक वा कानूनी रुपमा गर्न सकिने गरी सम्पन्न गर्न बाटो खुलाई दिए वापत सम्बन्धित पक्षले दिने आर्थिक सहयोग होला । यसमा कुनै एक व्यक्ति विशेषको मात्र सक्रियता नभई सम्पूर्ण मातहतको निकायको पनि संलग्नता आवश्यक देखिन्छ यस्तो अवस्थामा माथिल्लो निकायदेखि तल्लो निकायसम्मका सम्पूर्ण कर्मचारीहरुलाई भागवण्डा लगाउनु पर्ने भएकोले यसको मात्रा अलि बढि नै हुन्छ होला ।

राम्रो आम्दानीको श्रँेत बढी हुनेमा चमक धमका मन्त्रालयसंगसंगै तिनका माथिल्लो निकायका कर्मचारीहरु पनि देखिन्छन । कार्यन्वन गर्ने तह भन्दा नीति निर्माण तहमा व्यापक रुपमा लेनदेनको खेल हुने कुरा बिभिन्न माध्यबाट बाहिर आईरहका हामीले सुन्दै आएका छौ । कर्मचारी सरुवा बढुवामा समेत बोलवालाहरुको सक्रियताका साथ साथै लाउडादेखि धमिजा अनि चेज एयर देखि क्यासीनो काण्ड ईतिहास भईसके भनै भर्खरै नक्कली भ्याट बिलको कुरा तातिरहेका छ । 

साना तिनो सरकारी तथा गैरसरकारी निकाय पनि हालको अवस्थामा कुनै नै कुनै रुपमा आर्थिक रुपमा विवादित नै छ वा भनौ भ्रष्ट्राचारको जीवाणु कतै न कतै कुनै न कुनै रुपमा पसि सकेको छ । सम्बन्धित क्षेत्रका कर्मचारीहरुको व्यवहार मात्र राम्रो बनाएर हु“दैन कु भावना त्याग्नको लागि मस्तिष्कबाट नै कुविचारहरु त्यागिनु पर्दछ । मस्तिष्कबाट कु बिचारहरु त्याग्नको लागि नियमन गर्ने निकायबाट कार्यात्मक आदेश आउनु प¥यो आदेशको पालना नगर्नेहरुलाई सोही अनुसारको कारवाही गर्नु पर्यो अनि मात्र आर्थिक अनियमतितामा केहि हदसम्म कमि आउन सक्थ्यो होला ।

नियमन गर्ने हकमा अख्तियारी पाएको अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगले शुरु शुरुमा भ्रष्ट राष्ट्रसेवकहरुको एव नीति निर्माणतहका व्यक्तिहरु विरुद्ध चलाएको क्रियाकलापले अव सुशासनको प्रत्याभूति हुने भो भन्ने आश पलाएको थियो तर आयोगबाट कारवाही लगाएकाहरु विशेष अदालतबाट धामाधम सफाई पाएर निसक्न थालेपछि आयोग थलिएर बसेको छ । 
हाल एक्लो बृहस्पितको रुपमा प्रधानन्यायधिस रामप्रसाद श्रेष्ठले भ्रष्ट्राचार विरुद्ध शुरु गरेको कदमले अख्तियार फेरी सक्रिय हुन सक्ने सम्भावना धेरै छ । श्रेष्ठले न्यायक्ष्ँेत्रमा देखिएको भ्रष्ट्राचारको संस्कृति निर्मुल पार्नको लागि आफ्नै न्याधिशलाई कारवाही गर्ने साहस गर्नु भएको छ, भने ईतिहासमानै पहिलो पटक मन्त्री भईसकेका मानिसलाई पनि भ्रष्ट्राचारको अभियोगमा जेल हाल्ने साहसको कदर गर्ने पर्दछ ।

उनको यस साहसबाट भ्रष्ट्राचारको स्वाद चाखि सकेको मानिस डराएर पह“ुच भएकाहरुका पुगी मद्धा नखोतल्नको लागि दवाव दिनको लागि सक्रियता बढाई रहेका होलान । तर आशा गरौ रामप्रसाद श्रेष्ठले देखाएको बाटो अवका न्याधिशहरुले पनि पालना गरुन

माथिल्लो निकायमा हुने भ्रष्ट्राचार र आफ्नो मातहताका निकायहरुबाट गैरकानूनी कमाईको अंश खोज्ने परम्परा अन्त भएमा तल्लो निकायमा स्वतः रुपमा भ्रष्ट्राचार गर्ने आट कसैले गर्न सक्दैन । सानो तिनो खरिद प्रक्रियामा व्यवसायीले लोभको पिण्डोको रुपका साथै व्यवसायीक स्वार्थको लागि कर्मचारीहरुलाई दिईने दुई चार प्रतिशत माथिल्लो निकायमा हुने भ्रष्ट्राचारको तुलनामा शुन्य प्रतिशत नै होला । ठेकेदारहरुसंग निर्माणकार्यको लागि गरीने मिलेमतोमा स्थानीय निकायले माथिल्लो निकायसम्म प्रक्रियागतरुपमा कागजपत्र मिलाउनु पर्ने भएकोले माथिल्लो निकायमा हुने भ्रष्ट्राचारमा यसले केहि प्रतिशत सहभागीता जनाउने सम्भावना होला ।

आशा गरौ अहिले एक्लो बृहस्पतीको रुपमा देखिएका रामप्रसाद श्रेष्ठजस्ता कर्तव्यनिष्ठहरुको नियमन गर्ने ईकाईमा सहभागीता भएमा भोली कुनै पनि कार्यालय आर्थिक हिसावले चमक धमकको हुंदैन होला सबै विभाग, निकाय संघसंस्थामा एकै किसिमको एकता देखिन्थ्यो होला ।  र भविष्यमा हाल भ्रष्ट्राचारमय भई रहेको नेपालमा कानूनी राज्यको प्रत्याभूति सर्बसाधरण सबैले गर्न सक्थे होलान , कानूनी आधार भन्दा बाहेका कहि कसैले कतिपनि रकम खर्च गर्न पर्दैनथ्यो होला ।

सुधिर भद्र
हेटौडा, २०६७ चैत्र २५ गते

स्कुटर ¥याली र मकवानपुरे महिला

मार्च ८ तारिख, नेपाली फाल्गुन २४ गते विहान स्थानीय एफएममा राजधानीबाट प्रसारीत हुने कार्यक्रमहरुको किस्ताबन्दि रुपमा प्रसारीत एक कार्यक्रममा मार्खु,मकवानपुरकी ५० वर्षिय महिला कान्छिमाया ब्लोन समग्र मकवानपुरकै नारीको प्रतिनिधित्व गर्दै आफ्ना भावनाहरु राख्दै थिईन । १०१ औ नारी दिवशको अवसरमा ग्रामीण क्षेत्रमा अग्रसर महिलाहरुको अनुभव प्रसारण गर्ने उद्देश्यले प्रसारीत कार्यक्रममा ब्लोन ले आफ्ना अनुभव, भोगाई र त्यसबाट प्राप्त शिक्षा तामाड्डी लवजमा नेपाली भाषा प्रयोग गर्दै सुनाईरहेकी थिईन ।

१०१ औ नारी दिवशको पूर्व सन्ध्यामा नै हेटौडा बजारमा केहि अगुवा महिलाहरुको सक्रियतामा स्कुटर ¥याली पनि आयोजना गरियोे, देशव्यापी रुपमा गरिएको स्कुटर ¥यालीको उपादेयीता वा त्यसको प्रभाव के हो त्यो चा“ही थाहा छैन, सिमित तथा खुलेरै भन्न पर्दा स्कुटर चढन सक्ने हैसियत भएकाहरुले आ¥आफ्नो सवारी साधनको प्रचार प्रसार बाहेक त्यसबाट अरु केहि हुन्छ जस्तो लाग्दैन । कालो चश्माले घामको प्रकाश ढाकेर, अनुहारको सौन्दर्यता नबिग्रियोस भनेर प्लेकार्डले मुख छोपी निकालिएको ¥यालीले दिनभारी तातो घाममा बारी खनेर बस्नु पर्ने अनि तातोले हप्पिएको खोलाको बगरमा बालुवा चालेर बस्नुका साथै  एक घुटको  पानी खान घण्टौ उकालो चढ्नु पर्ने महिलाहरुको प्रतिनिध्त्व कसरी गर्छ होला त्यो बुझन अलि गाह्रो भयो ।

तर पनि यसलाई सकारात्मक रुपमा सोच्दा जनचेतना जगाउने एउटा माध्यमको रुपमा बुझन पर्छ होला, बजारमा त्यसरी हिड्न सक्नेहरुको लागि नारी हक र अधिकारको बारेमा जानकारी दिएको मान्न सकिन्छ होला । यसरी समय कालसंगसंगै जनजेतना जगाउने बिभिन्न आरोह अवरोहका साथसाथै अन्य कार्यक्रमहरु गर्दै गरेर मकवानपुरे महिलाहरु पनि स्थानीय तथा राष्ट्रिय स्तरमा अगाडी आउदै गरेको पाईन्छ ।

राजनैतिक क्षेत्रमा पञ्चायतकालमा ओमु टेम्पा लामाले शुरुवात गरेको महिला सहभागीतालाई महालक्ष्मी डीना उपाध्याय, मुनु सिग्देल, रीता खनाल, गोमा तिमल्सिनालगायतका निरन्तरता दिईरहेकी छिन । लक्ष्मी श्रेष्ठ, लक्ष्मी माझी, लक्ष्मी पाख्रिन लगायतको जिल्लाको महिला संजालले पनि राजनैतिक सहकार्यको नमूनाको रुपमा कार्य गरिरहेको छ ।

सामाजिक क्ष्ँेत्रमा विष्णु ओझा, जुनेली श्रेष्ठ, भगवति पुडासैनीले गरेका कामहरु सहनिय छन् । कपडा उद्योगमा सामान्य मजदुरको रुपमा कार्यरत ओझा र श्रेष्ठमा आएको चेतनाको विकासले नै होला मकवानपुरमा उहाहरुद्वयले विजारोपन गर्नु भएको संस्थाका कार्यक्रमहरुबाट निकै विपन्न वर्गहरु लभान्वित भएका छन् । भिमफेदीमा सामान्य जीवनयापन गर्दै बसेकी भगवति पुडासैनीमा आएको जनचेतनाको विकासले होला उहाको सक्रियतामा संचालित संस्थाले गरेका क्रियाकलापहरु पनि राम्रै मानिन्छ । यद्यपी उहा“हरु सम्बन्धित संस्थालाई कुनै एक राजनैतिक दलसंग निकट रहेर काम गरेको र दलगत भावनाबाट कार्यहरु संचालन भएको हो कि भन्ने आरोप सुन्ने गरीन्छ ।

उहा“हरुकै आदर्शमा मकवानपुरका अन्य क्ष्ँेत्रहरुमा गोगनेकी हिरा विष्ट, मन्थलीकी कौशीला, मार्खुकी साबित्रि विष्ट, भिमफेदीकै पार्वती राना, चरीयामाईकी कविता क्षेत्री र श्रृजना श्रेष्ठ पदमपोखरीकी लक्ष्मी थिगं लगायत भारती पाठक एवम् अन्य महिलाहरुले आ¥आफ्नो गाउ“ समाजको विकासमा गरीरहेको योगदानलाई प्रभावकारी रुपमा नै लिन सकिन्छ ।

खेलकुद क्ष्ँेत्रमा नेपालकै पहिलो महिला फिफा रेफ्री कल्पना शर्मा र अन्तराष्ट्रिय खेलकुदमा पदक ल्याउन सफल पार्वती गिरीको नाम आउने गरेको छ । उद्यँेग व्यापारको क्षेत्रमा मकवानपुरबाट आफ्ना उत्पादनहरु विदेश निकाशी गर्न सफल एवम् मकवनपुरबाट पहिलोपटक महिला उद्यमीको रुपमा उद्योगी व्यापारीहरुको छाता संगठन नेपाल उद्यँेग वाणिज्य महासंघको केन्द्रिय सदस्य शर्मिला डंंगोल एवम् नेपालमै पहिलो उद्यँेग वाणिज्य संघको महिला कार्यकारी सचिवको रुपमा सुशीला पाण्डे मानन्धरलाई लिन सकिन्छ ।

संञ्चार क्षेत्रमा धेरै महिला संञ्चारकर्मीहरुले आफ्नो कार्यलाई विविध कारणवश निरन्तरता दिन नसके पनि स्थानीय रुपमा सरिता दाहाल,नानीमैया विष्ट, सम्झना कार्की लगायतले गरेका कार्यहरु सह्रायिन छन भने राष्ट्रिय स्तरमा दुर्गा लामिछाने, स्वेता सिंन्हा, सरला अधिकारीले पनि मकवानपुरको तर्फबाट प्रतिनिधित्व गर्दै आएका छन् । साहित्यिक क्षेत्रमा बवि थापा, रुकु कार्की, दुर्गा ढुंगेलका नामहरु अगाडी आउछन् । अध्ययनको क्षेत्रमा आफ्नो सोधपत्रमा क्ष्ँेत्रीय पुरस्कार प्राप्त गर्न सफल प्रज्ञा श्रेष्ठको नाम लिनु पनि आवश्यक देखिन्छ ।

निजामति क्ष्ँेत्रमा लामो समय सम्म बसामाडी गाविसको सचिवको जिम्मेवारी सम्हाली रहनु भएका करुणा जोशीको नाम आउछ भनै त्यसैगरी गाविसमा आउने विभिन्न समस्याहरुलाई कुशलतापूर्वक पार लगाउन सचिवको सहयोगीको रुपमा रहदै आउनु भएकी पदम पोखरी गाविसका साहायक माया पौडेल अधिकारीको योगदानलाई पनि कम आकन सकिन्न ।

अन्तराष्ट्रिय स्तरमा नर्वदा क्ष्ँेत्रीले अमेरीकामा गरिरेकी सामाजिक कार्य र सुमित्रा लामाले  नया“दिल्लमीमा मास कम्युनिकेशनमा स्नात्तकोत्तर तहमा अध्ययन गर्ने क्रममा गरेका कार्यहरुले मकवानपुरलाई अन्तराष्ट्रिय क्ष्ँेत्रमा पनि पु¥याउने कार्य गरेको छ ।

सायद माथि उल्लेखित अनुहारहरुमा चेतनाको विकास नभएको भए उहा“हरुमा आफूमा आत्मबल आउन सक्दैन थियो होला र उहा“हरुबाट आउन सक्ने योगदान पाउन सकिदैन थियो होला जे भए पनि कहिले सडकमा हिडेर, कहिले सडकमा बसेर नारा लगाएर, कहिले सडकमा नाटक देखाएर अनि कहिले सडकमा स्कुटर कुदाएर गरीने जनचेतनाको विकासले अझ मकवानपुरका महिलाहरु अगाडी बढन सक्छन होला ।


सुधिर भद्र
हेटौडा, २०६७ फागुन ८ गते (श्रोत संकलन सहयोगी ः— दीपकराज मिश्र)

जेठादाई!! जय मशिहा

aNn aNn b]p/fnLsf] :s'nsf] cf]/fnf] ;lsP/ :jf:Yo ;DaGwL Ps sfo{qmdsf] l;nl;nfdf O{kf uf“p ljsf; ;ldlt k'Ug yfn]kl5 b'O{ tLg hgf dlxnfx?sf] ;d"x ho dlzxf eGb} b'j} xft hf]8\b} xfd|f] ;d"xsf] lg/ cfO{k'u], xfdL;+u} uPsf kfZr/afn] ho dlzxf eGb} clejfbg kmsf{P / k/d]Zj/n] ;a}nfO{ sNofg u?g eg]/ cflz{jfb klg lbg EofP .

sf]u6] eGbf clndfly rd]n]df xfd|f] uf8L /fv]kl5 xfdL s/Lj b'O{306f dfly lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;xof]udf :yfgLo pkef]Qmf ;ldltn] agfPsf] 6«ofssf] eUgfjz]if;+u k}7f hf]/L v]Nb} b]p/fnLsf] :s'n;Dd k'u]sf lyof} . ;f“em ljxfg dlg{· jfs clg ljbfsf] lbgdf nf]sn xfO{ls· afx]s cGoq glx8]sf] xfd|f] 6f]nL b]p/fnLsf] psfnf] k'Ubf;Dd cflwh;f] uln ;s]s]f lyof] . xfdL;+u uPsf kyk|bzsn] xfdL hfg] 7f“p ToxL xf] eg]/ dflyaf6 lgnf] h:tf ePsf] 3/ b]vfp“bf cj t cfO{k'Ug nfUof] eg]/ xfd|f] 6f]nLdf pT;fx yk]sf] lyof] .

cj nfdf] 6«ofssf] eUgfjz]; 5f]8]/ ;Nnfsf] h+undf ?vsf xf“uf ljuf ;dfTb} cf]/fnf] emg]{ qmdnfO{ lg/Gt/tf lbbf xfdLnfO{ ef]nL of] psfnf] s;/L r9g] xf] eGg] s'/fn] klg TolQs} lrlGtt agfO{/x]s]f lyof] . xfd|f] ;fdfg af]Sg] el/of efO{ Pjd\ bfO{nfO{ ;fob Tof] af6f] kfgL kw]/f] eP/ xf]nf lgs} k'mlt{;fy lx8\b} lyP .

ljxfg ;a}/}sf] ofqfdf ledkm]bLdf km'nf}/f / rgf gf:tfsf] ?kdf vfP/ lx8]sf] xfd|f] 6f]nLnfO{ s/Lj ! jh] O{kf k'Ubf zl//df /x]sf] Jofsck O{glh{ klg ;lsg yfln ;s]sf] lyof] . xfd|f]nflu :yfgLo cfof]hsn] pknJw ;fwg / >f]tsf] k|of]u u/]/ ;s];Dd /fd|f];+u vfgfsf] Joj:yf ug{sf] nflu b'O{yf]s t/sf/L, d'nf, xl/of] n;'gsf] crf/ clg bfn / eftsf] /fd|f] k|aGw ug'{ ePsf] lyof] .

xfdL af“; a;]sf h]7fbfO{ klg ljZjf;L cyf{t oz' lqmi6sf cg'ofoL x'g'x'bf] /lx5 . s7fotx?sf] afx'Notf /x]sf] O{kfdf h]7fbfO{sf] gfd;+u} y/ klg s7fot hf]l8Psf] lyof] . tLg 5f]/f5f]/Lsf afp h]7fbfO{sf ;a} 5f]/fx? /fhwfgLdf Jofkf/ tyf cWoogsf] l;nl;nfdf k'u]/ ptfO{ a;fO{ ;l/;/]sf /x]5g\ . h]7fbfO{ bDklt / sfG5L 5f]/Lsf] kl/jf/ dfq O{kfdf c6fPsf /x]5g\ . kfZr/afn] a]n'sfsf] a;fO{sf] qmddf cfbd b]lv xNjf;Ddsf k/d]Zj/sf ;';dfrf/x? wf/f k|jfx lbO{ /xbf l;:g]/Lsf gu/sf]6L bfO{ / h]7bfO{ dhfn] 6fpsf] xNnnfO{ xNnfO{ s'/f ;'lg/x]sf lyP . of] b]Vbf nfUYof] pgLx?df k/d]Zj/ k|ltsf] ljZjf; lgs} uf9f;Dd a;L ;s]sf] lyof] .

uf“psf] d]nf] d];f] a'em\bf h]7fbfO{ nufot w]/}h;f] JolQmx? k/d]Zj/sf cg'ofoL eO{;s]sf] 5gs cfO{/x]sf] lyof] . s]lx jif{ cuf8L;Dd lxGb' / af}4dfuL{x?sf] afx'Notf /x]sf] ufp“df cj qm; klg em'l08g yfn]5 . gd:t] / Nxf;f] ;'lgg] 7f“pdf cj ho dlzxfn] klg :yfg kf“pb} uP5 . kfZr/afnfO{ tkfO{x?sf] cg'ofoLx? lgs} a9]sf 5g h:tf] 5 elg lh1fzf /fVbf pgn] cltwstd dfqfdf cg'ofoLx? a9\b} u/]sf] atfP . k/d]Zj/df ljZjf; ug'{ clg d b[i6 cfTdfnfO{ TofU5' eg]/ cfpg]x? lgs} ;kmn ePsf] pgn] atfP .

cGo wd{x?df b]lvPsf hftkftsf] e]befj tyf cGo gsf/fTds lsDabGtLx?sf] k|efj k/d]Zj/sf ;';dfrf/afrsx?af6 wf/f k|jfx lbP/ ufp“zx/df cg'ofoLx?sf] ;+Vof ck]Iffs[t?kdf a9]sf] cg'dfg nufpg ;lsG5 . cGo wd{sf] t'ngfdf o; wd{df nfUg] cg'ofoLx?sf] lqmoflzntf zfob cln al9 eP/ klg xf]nf k/d]Zj/sf cg'ofoLx?sf] ;+Vof lbg k|ltlbg a9\b} uPsf] 5 .

tfdf·hftLsf] afx'Notf /x]sf] dsjfgk'/df Nxf;f]sf] cfjfh u'Ghg] 7f“pdf uf“p j]zLdf cj ho dlzxfsf] cfjfh klg u'Ghg yfn]sf] 5 . sfo{qmd ;sfP/ lxhf]sf] sl7g ofqf ;Dem]/ 3/ kms{g k'/f ug'{ kg]{ csf]{ ofqf sNkgf ub}{ sNkfgfdf g} ylst x'b} alr v'r]sf] ;fx; lnP/ uflj; ejgaf6  O{kfsf] 3§sf] af6f] x'“b} dfly nfUbf wfld{s ;lxi0f'tf pbfx/0f af]s]sf] b]zn] cfzf u/f} eljiodf s'g} klg b'3{6gf glgDTofpg eGg] ;f]Rb} xfd|f] kfO{nf cuf8L a9\of] .

;'lw/ eb|

x]6f}8f, @)^& kmfu'g * ut]

डेडे पाउ“रोटीवालाको एक दिन

विहान ४ः३० वजे खासा घडिको आलर्म बजेपछि ओछ्यान छोडन मन नलागे पनि केहि बेर अल्छि मान्दै विस्तारै जिउ“ तन्काउदै उठ्छु । कहिले त एकछिन वढि सुत्न पाए कस्तो रमाईलो हन्ुथ्यो होला जस्तो लाग्छ तर मुखमा माड लाउन परिश्रम नगरी नहुने हु“दा सवै ईच्छालाई आफ्नो मनको एक कुनामा कैद गर्दै म आफ्नो नित्य कर्म गर्न अगाडी बढ्छु र सवैले माया“ले बोलाउने डेडे पाउरोटीवालाको रुपमा वजारमा निस्कन्छु ।

जीवनमा आफ्नो परिश्रमले जोडेको पहिलो सम्पति १० वर्ष अगाडी भारतको रक्सौलमा किनेको हिरो जेट साईकल विस्तारै आफ्नो सा“धुरो कोठाको एक कुनाबाट झिक्छु । त्यसमा पा“उरोटी बोक्नको लागि बनाईएको टिनको बाक्सा राखेर रबरले बा“धे पछि पा“उरोटी उद्योगमा गएर दिनभरी बेच्न पुग्ने पा“उरोटी राखेर हिडेपछि मेरो दैनिकी शुरु हुन्छ ।

पछाडी टिनको डब्बाको पाउरोटी र अगाडी कुकिजको भारलाई विस्तारै दूवै हातले सन्तुलनमा राखेर सधै साईकल डो¥याउदा डो¥याउदै म बाजारको उकाली ओरालीहरु“ग पारंगत भै सकेको छु । मलाई नै खाउला जस्तो गरी आउने ठूला ठूला बस ट्रकलाई कति बाटो चाहिन्छ र तीनीहरु“ग कस्तो व्यवहार गर्ने मलाई थाहा भै सकेको छ । साना गाडीको आवाजमा मेरो साईकल आफै सर्तक भै साईड लाग्न खप्पिस भै सकेको छ  ।

कहिलेकाही सम्झिन्छु मलाई जिस्काएर हर्न बजाउदै हिड्ने मोटरसाईकललाई मेरो पाउरोटीको भारी बोकाएर हिडाउन पाए कति आनन्द आउथ्यो होला मेरो व्यापार र मलाई हेर्ने व्यापारीको दृष्टिकोण कतिको फरक पथ्र्यो होला तर मस“गै बसेर काधमा तरकारी बोकेर बेची आफ्नो गुजारा चलाईरहेको तरकारीवालालाई देख्दा म सोच्छु हे भगवान मलाई मोटरसाईकल होईन उसलाई साईकल देउ ११ कम्तिमा उस्ले बोक्ने भारी उस्को साईकलले त बोक्छ । 

लामो जाममा फस्दा प्रायः मेरो साईकलसंगै नया“ नया“ ब्राण्डका आयातित गाडी देखि मेरो गा“उको सिड्डै घरको मुल्य पर्ने साना सना स्कुटिहरु रोकिन्छ । त्यसमा सबार हुनेहरुको मगमगाई रहेको विदेशी अत्तर र फरफराई रहेको कपालले देख्दा मेरो आ“खामा गा“उको बतैयाको अनुहार आउ“छ, तीनकै उमेरकी बतैयाले पिच बाटो पनि शायदै दखेकी होली, खेती बारी  चुलो चपेटाबाट मुक्त भएर उ कहिले त्यसरी हिड्न सक्ने होलिन ।

त्यहि हुलको एक कुनाबाट चियाउ“दा स“गै पेटीमा पसिनै पसिनाले भिजेको बुढीमाउ“ले एक हातले आफ्नो निधारको पसिना पुछ्दै अर्को हातले कडा कागजले हम्काउदै धु“वै धु“वाले भरिएको मक्कल फुकी मकै पोलीरहेको देख्छु । आफ्नो गा“उको बतैया, ती बुढीमाउ र स्कुटीमा सवार सुन्दरीको बीचको अन्तर भेट्टाउन आफै अल्मलिन्छु ।

पाउरोटी बेच्ने महंगो पसल अर्थात शहरीया भाषामा भन्नु पर्दा बेकरी क्याफेको फोहर फाल्ने ठा“उमा एक सर्को मात्र तानिएर फालिएको महंगा चुरोटको ठूटाहरु जसकोे मोलमा गा“उको बिर्जु चाचाले खाने नं.१ छाप बिडीको एक प्याकेट नै आउछ । मेरो बिर्जु चाचा त्यहि बिडी पनि भोलीलाई भाग पुग्दैन भनेर आधा खाएर निभाएर राख्नु हुन्छ ।  एक सर्कोमात्र तानिएर फालिएको चुरोटमा बिर्जुचाचाको नं. १ छाप बिडी सम्झन्छु ।

उकालोमा सकि नसकि उठेर साईकल चलाएर शरिरको सम्पूर्ण बल खर्च गरेर उकालो कटाउने शुर गर्छु शायद मेरो आमाले बच्चामा घाममा राखेर तोरीको तेल लगाउने बेलामा बलियोस“ग लगाईदिनु भएको थियो क्यारे त्यसैले होला मेरो पसिनाले भिजेर चप्पल चिप्लन खोजेको खुट्टमा पनि निकै राम्रो बल आईरहेको महशुस गरिरहेको छु । निधारबाट तर्रर पसिना  मुखमा गई नुनिलो स्वाद आईरहदा त्यसको स्वादले मेरो श्रीमतीले मलाई गा“उमा खुवाउने चनाको दालको सातुको याद दिलाई रहेको छ ।

अस्ताउन लागेको सुर्यले छाडेको रातो घाम स“गस“गै आफ्नो आमा, श्रीमती र मेरो गा“उलाई सम्झदै मेरो सन्तोष रेडियोमा भोजपुरी गीत खोज्न कान बटारदै भोलीको तयारीमा जुटनको लागि आफ्नो कोठ तिर लम्कन्छु , भोली फेरी मलाई डडे पाउरोटीवालको अर्को दिनको शुरुवात गर्नु पनि त छ । 

—सुधिर भद्र