यो हामी सबै को हो !! नेपाल सम्वत !!

काठमाडौंको मरुसत्तल भिमसेन स्थान जाने बाटोमा पर्ने ईलाचे टोल जन्मेका शंखधर साख्वाको सुकार्यस“ग जोडिएको नेपाल संवत्मा फेरी एक वर्ष थपिदै छ । आफू एक साधारण व्यापारी भएता पनि उनले सरा दुःखी गरीवको ऋण तिर्ने कार्य गरेका थिए । किवंदन्ती अनुसार उनले बालुवालाई सुनमा परिणत गरेका थिए । सोही सुनबाट उनले सम्पूर्ण दुःखी गरीवलाई ऋणमुक्त गरिदिएका थिए ।

 

यस्तो महान कार्य देखेर त्यतिवेलाका लिच्छवी राजा राघवदेव सा¥है प्रसन्न भएर उनलाई नया“ संवत् चलाउन दिएका हुन भनिन्छ । शुरुमा यस संवत्को नाम पशुपति भट्टारक थियो र पछि यसलाई नेपाल संवत् भनिन थालको हो । यो विक्रम संवत्भन्दा ९३६ वर्ष पछाडी शुरु भएको हो । उनले सुनमा परिणत गर्न थुपारेको बालुवा विसाउने पाटी अहिले पनि भिमसेन स्थान जाने बाटोमा रहेको छ जसलाई “लखु फाल्चा” भनिन्छ । यसरी नेपाल संवत् लक्ष्मी पूजाको भोलिपल्ट म्हपूजा अर्थात नेवारी समुदायको आत्मा पूजा गर्ने दिन धुमधामस“ग विविध कार्यक्रमका साथ मनाईदै आएको छ ।

 

 नेपालका मौलिक सम्वत शक सम्वत र नेपाल सम्वत नै मानिन्छ । शक सम्वत केहि वर्षसम्म चलेको थियो भने नेपाल सम्वत जनस्तरमा र राज्य स्तरमा वि.स.१८२५(ने.स.८८८)सम्म चलेको थियो । नेपाल सम्वतका प्रवर्तक शंखधर साख्वा हुन ।देशमा सवैस्तरबाट ऋण मुक्त गराएको स्मरणमा यो सम्वत प्रचलमा ल्याईएको हो । यो सम्वत कुनै धर्म, धर्मगुरु, राजा, महाराजाको नाममा नभई देशको नाममा ल्याईएको विश्वमा नै एउटा अपूर्व उदाहरुण हो । शंखघर शाख्वाको सुकर्मको सम्मान स्वरुपनेपाल सरकारले उनलाई २०५६ सालमा राष्ट्रिय विभुति घोषित गरेको थियो । त्यसैगरी उहा“को तस्वीर अङ्कित हुलाक टिकट समेत प्रचलनमा ल्याईएको छ ।

 

धार्मिक सहिष्णुताको अनुपम उदाहरण बनेको हाम्रो देशमा विभिन्न जातजाती, धर्म रहनसहनको विविधतामा एकता पाईन्छ । यिनै संस्कृति मध्ये एक नेवारी संस्कृति नेपालकै कला संस्कृति क्षेत्रमा महŒवपूर्ण मानिन्छ । नेवारी परम्परा र संस्कृतिलाई संरक्षण तथा सम्वद्र्धन गर्नको लागि विभिन्न संघसंस्थाहरु स्थानीय तथा राष्ट्रियस्तरमा लागि परेका छन् । उनीहरुले नेवारी संस्कृतिको संरक्षण एवम् सम्बद्र्धनमा उतुलनिय कार्यहरु पनि गर्दै आएका छन् ।

 

हेटौडामा पनि नेवारी संस्कृतिको संरक्षण एवम् सम्वद्र्धन गर्न यहा“ स्थापित विभिन्न संघसंस्थाहरु सक्रिय रुपमा लागि परेका छन । धेरै समय अगाडि बुद्धिलाल राजथला र जनकवि गणेशलालको सक्रियतामा नेपालभाषा खलःको गठन भए पश्चात खलःले नेवारी कला एवम् संस्कृतिको संरक्षण गरी आफ्नो परम्परा र मान्यतालाई लोप हुन नदिन बिभिन्न कार्यक्रमहरु संचालन गर्दै आईरहेको छ । नेपाल भाषाका महाकवि सिद्धिदासको जन्म जयन्ती वार्षिक रुपमा मनाउदै र अन्य विविध सा“स्कृतिक र साहित्यीक कार्यक्रमहरु पनि गर्दै आएको छ ।

 

त्यसैगरी नेवारी संस्कृतिको संरक्षण तथा सम्वद्र्धन गरी विकास विस्तार गर्न हेटौडामा नेवाः सांस्कृतिक पुचः पनि लामो समय देखि लागि परि रहेको छ । नेवारी संस्कृतिलाई लोप हुन नदिन नेवा सांस्कृति पुचःले वार्षिक रुपमा गाईजात्रा पर्वलाई निरन्तरता दिनुका साथै अन्य विविध पर्व एवम् जात्राहरुमा विविध कार्यक्रमहरु संचालन गरी सक्रिय रहेको छ ।

 

सांस्कृतिक दृष्टिकोणले धनी नेवारी संस्कृति एवं संयुक्त राष्ट्र संघको सदस्यताको लागि निवेदन पेश भएको नेवारी रञ्जना लिपीको राष्ट्रिय रुपमा नै महत्व छ । यसै लिपीले  गर्दा संयुक्त राष्ट्र संघको नेपालले सदस्यता प्राप्त गर्न सहयोग पुगेको थियो । रञ्जना लिपीलाई सवै नेपालीको भाषाको रुपमा लिई यसको संरक्षण एवं सम्वद्र्धनको लागि विभिन्न समुदाय, सम्प्रदाय र साथै सरकारको सहयोगमा विविध कार्यक्रम संचालन गर्दा वेश हुने थियो ।

 

जसले नेपालीहरुको विविध संस्कृतिको संरक्षण र भाषाको जर्गेनामा मात्र सहयोग पुग्दैन साम्प्रदायिक सद्भाव वृद्धि गर्न सहयोग पु¥याई राष्ट्रिय विकासमा समेत सहयोग पुग्दछ । नेवारी संस्कृती, नेपाल संवत् र रञ्जना लिपीलाई हामीले नेपालका सवै सम्प्रदाय, समुदाय, जाती, र भाषाका मानिसको संस्कृति, संवत् र लिपी बनाउन सक्नु पर्दछ ।

 

नेपाल सम्वत नेवारहरुहको मात्र हो भन्ने केहि समूहको सोच पनि रहि आएको छ । वास्तवमा नेपाल सम्वत नेवारहरुको मात्र नभई सम्पूर्ण नेपालीहरुको सम्वत हो । यो सम्बत सामान्य नेवारी मुलका नागरीकको नाममा, त्यो पनि उनले गरेको सुर्कमको कारणले मात्र चलेको हो भन्ने बुझनु पर्दछ । यसको लागि सम्पूर्ण नेवारी समदुयाले अन्य सवै,  सम्प्रदाय र जातीका नेपालीहरुलाई यो तपाई हामी सबै सम्पूर्ण नेपालीको सम्बत हो भन्ने कुरा बुझाउन सक्नु पर्दछ ।

 

नेपाल सम्वतको नया“वर्षको रुपमा वार्षिक रुपमा यस क्षेत्रमा नेवारी कला र संस्कृतिको संरक्षण गर्न सक्रिय संघसंस्थाहरुले औपचारीक रुपमा विविध कार्यक्रम गरी मनाउदै आएको छ । यस वर्षका पनि केहि कार्यक्रमहरु सार्वजनिक भएका छन् । यसरी मनाउ“दै आएको कार्यक्रमहरुमा केहि सुधार गरे अझ प्रभावकारी हुने देखिन्छ । औपाचारीक कार्यक्रम संचालन नेवारी भाषामा भएता पनि एउटा दोभाषेको व्यवस्था भएमा कार्यक्रममा सहभागी अन्य समुदायका सहभागीहरुले पनि कार्यक्रमको बारेमा धेरै कुरा जान्न पाउथे होला ।

 

वार्षिक रुपमा गरीने मोटरसाईकल ¥यालीलाई अझ व्यवस्थित गर्न सकिने सम्भावनाहरु धेरै छन् । सर्वप्रथम ¥यालीमा सहभागी हुन नेवार समुदायकै हुनु पर्दछ भन्ने मान्यता होईन्न भन्ने कुरा सर्वसाधारणलाई बुझाउन आवश्यक देखिन्छ । सहभागीहरु कुन रुटमा जाने हो त्यसको बारेमा अनभिज्ञ हुन्छन । यद्दपी यसपटक रुट पनि सार्वजनिक गरिएको छ । ¥यालीमा सहभागी र गैर सहभागी छुट्टयाउन गाह्रो हुन्छ । केहि शुल्क लिएर नाम दर्ताको प्रक्रिया राखि छुट्टै पहिचान हुने पोशाक लगाएर ¥यालीमा हिंडदा अलि व्यवस्थित देखिन्छ होला । साथै ¥यालीमा सहभागीहरुले अपनाउनु पर्ने सामान्य शिष्टता एवम् अनुशासनको बारेमा पनि पहिल्यै जानकारी गराउ“दा सहभागीहरुले के—के गर्न हुने र के—के गर्न नहुने पहिल्यै जानकार हुन्थे होला ।  

 

आशा गरौ यस वर्षको कार्यक्रम निकै व्यवस्थित हुनेछ । यस वर्ष अझ धेरै अन्य समुदायका मानिसहरु पनि नेपाल सम्वद मनाउन सहभागी हुनेछन् । यस कार्यक्रमा सम्बन्धित संघसंस्थाका प्रतिनिधिहरु अझ गम्भिर भएर नेवारहरुको मात्र नभएर हाम्रो नेपाल सम्बत मनाउन लाग्ने छन् ।

 

सुधिर भद्र
sudhirhtd@yahoo.co.uk

२०७१ कात्तिक ५गते

 

स्काईपमा दशैं

बावु, यसपालि विहान १०ः१५ को टिकाको साईत छ रे, विहानै स्काईपमा अनलाईन आईज है म तलाई त्यहीबाट टिका लगाई दिउ“ला । लामो समय देखि युरोप बसाईमा रहेका छोरालाई आमाले दर्शैको टिकोको निम्तो प्रविधिको माध्यममा दिंदै थिईन । बेलायत, अमेरिका, अष्ट्रेलिया लगायत अन्य विकसित मुलुकमा अध्ययन एवम् कार्यरत छोराछोरीहरु दशैं मनाउन आउन सक्ने जति आए । नआउनेहरुको धेरैले दशैंको टिका यहि स्काईपको माध्यमबाट भयो ।

 

ईन्टरनेटको माध्यमबाट चल्ने स्काईप नामक सफ्टवेयर आ—आफ्नो मोवाईल, ल्यापटप वा कम्प्यूटरमा ईन्स्टल गरेपछि परीवारजन र साथीभाईसंग निशुल्क फोन एवम् भिडियो चार्ट मार्फत अनुहार हेरेरै कुरा गर्न सकिन्छ । यो अहिले निकै लोकप्रिय भएको छ । सात समुन्द्र पारी बसेका आफ्नो छोरा नाती बोलेका हासेको सबै कुरा देख्न सकिन्छ । सन्तान दुब्लाएको, मोटाएको, घरको कोठाहरुमा लगाएको रड्ड, किनिएको नया“ गाडी, लगायत लुगाफाटा देखि गरगहनाहरु यसैको माध्यमबाट शेयर गर्ने चलन पनि छ । 

 

राजधानी लगायत मोफसलका धनाढ्य र नव धनाढ्यका सन्तानतहरु कोही न कोही बाहिर नै छैन । कसैको धन छैन भने भविष्य राम्रो हुेन आशमा ऋणै लिएर भए पनि छोराछोरीहरुलाई विदेश पठाउने जमातहरु धेरै छन् । बावु वाजेको व्यापार भएकाहरु आफ्नै व्यापार सम्हाल्न छाडेर आर्काको व्यापारमा काम गर्न गएका छन् गा“उ घरमा बाटोमा हिंडदा नमस्कार फर्काउ“दै हिडनेहरु विदेशमा अरुलाई मर्निड्ड गर्दै टाउको हल्लाउन व्यस्त छन् । उनीहरु सबै आ—आफ्नो भविष्य निर्माणकोलागि भनेर यहा“ जहान परीवार त्यागेर बसेका छन् । पैसा तिरेर जान सक्नेहरु आवश्यकता भन्दा बढी पैसा तिरेर गएका छन् । नसक्नेहरु अहिले पनि वार्षिकरुपमा आफुलाई चिठ्ठा पर्ने आशमा डीभी भरेर भएपनि सन्तुष्टि लिंदै छन् । खाडी मुलुक वाहेक पनि अन्य विकसीत देशमा जाने नेपालीहरुको संख्या पनि दिन प्रतिदिन बढ्दै छ । जुन नेपालको रेमिटयान्स भित्राउने गतिलो श्रोत पनि भईरहेको छ ।

 

करिव प्रत्येक सयजनामा एकजना डीभी परेर अमेरीका पुगेकाहरु पनि पुनः नेपाल नै फर्केर बसेका छन् । कोही आफ्नो पारीवारीक कारणले फर्केका छन् भने कोही आपूm सम्मानित जीवन विताउन फर्केकाहरु छन् । एक पटक युरोप अमेरीका वा अन्य कुनै विकसीत मुलुकको भ्रमण गरेर आई सकेपछि त्यहा“को व्यवस्थापनबाट निकै प्रभावित हुन्छन । कतिले आफ्नो कार्य क्ष्ँेत्रको त्यसको सिको गर्न खोज्छन तर विविध कारणले त्यो सम्भव हु“दैन । विकसीत मुलुकमा पाईने शिक्षा, स्वास्थ्य जस्ता आधारभूत सुविधाहरु यहा“कोसंग तुलना योग्य छैन । त्यहा“का जनताहरुलाई सरकारले दिने अत्यावश्यक सेवाहरुको बारेमा सायद यहा“को जिम्मेवार निकायलाई जानकारी नै छैन होला । यहा“का सडक र सडकमा हिड्ने अव्यवस्थित सवारीहरुको पहिलो शिकार लामो समय विदेश वसेर आउने नेपालीहरु हुन्छन । उनीहरु शुरुका केहि दिन आफना्े सवारी साधन चलाउन समेत डराउछन् ।

 

विकसीत देशमा जाने नेपालीहरुको जिवनस्तर खाडी मुलुकमा कार्यरत नेपालीहरुले भन्दा राम्रै हुन्छ । तर जो खाडीको गर्मीमा आफ्नो जिवनको श्रम वेचि रहेका छन उनीहरुलाई झन बढी आफ्नो गा“उ घर को सम्झना आ“उछ । गर्मीले हप हपिएको ज्यानले गा“उको चिसो कुवा पधेराको पानी खुव सम्झिरहेको हुन्छ । राम्रो रोजगारदता र ईमेल ईन्टरनेटको पहु“च भएकाहरुले आफ्नो परीवारजनसंग कुरा गर्न पाउछन होला । अन्यको हकमा फोनको माध्यमबाट त्यो कार्य केहि हदसम्म भई रहेको होला । कतिको शिक्ष्ाँको स्तर पनि त्यति राम्रो नभएकोले अचेल आएका ईन्टरनेटसंग सम्बन्धित नया“ एप्पसहरु चलाउन जानको हु“दैनन ।

 

विगतका दशैंहरुमा परिवार सवैं संगै हुन्थ्यो तर पैसा हु“दैन थियो । अरुका सन्तानले नया“ नया“ लुगाहरु लगाउथे आफ्नो सन्तान अरुले लगाएको नया“ लुगाको स्टिकर हातमा हल्लाउदै रमाउथ्यो । अरुका घरमा फुलपाति देखि पाकेको मेवा मिष्ठान्नको बास्ना अफ्नो घरमा आउथ्यो, आफ्नो घरमा मुस्किलले त्यो तिन चार दिन मध्ये एक दिन मेवा मिष्ठान्न पाक्थ्यो । तर अव पैसा पनि भयो, मेवा मिष्ठान्न पनि भयो तर संगै दशै मनाउने वावा आमा वा छोरा छोरी चाहि भएन । प्रविधिको माध्यमबाट उनीहरुले पैसा घरमा सजिले पठाउन सके तर अर्काको जागिर खाएकाहरुल सजिलै छुट्टीमा घर आउन सकेनन् । विदेशमा कतिले भौतिक श्रम गरेर केहि रकम कमाई रहेका छन् भने कति ले बौद्धिक श्रम गरेर केहि रकम कमाई रहेका छन् । 

 

वैदेशिक अध्ययन कम रोजगारको क्रममा विकसित मुलक जानेहरुको हकमा पनि त्यस्तै छ । परदेशमा भेटीएका केहि नेपाली साथीहरुसंगै उनीहरुको दशै मानिएको छ । नेपालमा रहेका अभिवावकहरुको दशैं ठूलो घर र ठलो कम्पाउण्ड हेरेर मात्र बितेको छ । अहिले छोरा छोरी विदेशीएको घरमा देखिने साझा चित्र भौतिक सुख सुविधाले सम्पन्न घरवार अनि परिवारको संख्या मात्र दुई हो, त्यो पनि वुवा आमा । सम्पन्न परिवारका वाहिर पढन गएका अभिभावकहरुको भित्री मनमा देखिने व्यथा हो । पैसाले सबै कुरा किन्न सक्छन तर सन्तानको साथ र सन्तानको माया किन्न सक्दैनन । परिवारको माया र ममता चा“डवाडमा एउटै कुराको खा“चो देखिन्छ  सन्तानको सुखद भविष्यकोलागि भनेर अभिवावकले आफ्नो चित्त बुझाई रहेका छने । धन्य ईन्टरनेट र ईमेलले अहिले सबैलाई सामाजिक सञ्जाल मार्फत नजिक बनाई दिएको छ । पहिले मिनेकै धेरै रकम तिरेर फोनमा गफ गर्नु पर्ने समस्या समाधान भएको छ । निशुल्क चार्ट मार्फत घण्टौ गफ गर्न सक्ने वातावरण छ । धन्य स्काईप दशैमा हातैले टिका लगाउन नपाएपनि अनुहार हेरेर आर्शिवाद दिन पाईयो ।   

सुधिर भद्र
sudhirhtd@yahoo.co.uk
२०७१ आश्विन २१ गते